Cây cherry có nguồn gốc từ các vùng ôn đới châu Âu và Tây Á, sau đó lan rộng sang Bắc Mỹ và trở thành cây ăn quả thương mại nhờ khả năng thích nghi tốt ở khí hậu lạnh. Trong tự nhiên, cherry phát triển mạnh ở những khu vực có mùa đông rõ rệt, nhiệt độ thấp kéo dài và đất thoát nước tốt.
Hai loài cherry chủ yếu là Prunus avium (cherry ngọt – sweet cherry) và Prunus cerasus (cherry chua – sour cherry). Cherry ngọt dùng chủ yếu để ăn tươi, còn cherry chua dùng cho chế biến. Cả hai đều yêu cầu nhiều giờ lạnh để phân hóa mầm hoa.
Hoa Kỳ, Chile, Canada, Thổ Nhĩ Kỳ và Úc đứng đầu thế giới về sản lượng cherry. Điểm chung của các vùng này là mùa đông lạnh sâu, mùa hè mát và khô – điều kiện sinh thái lý tưởng mà Việt Nam không có.
Cherry thích nghi tốt trong nhiệt độ 18–25°C, mùa đông cần lạnh sâu dưới 7°C để đi vào ngủ đông. Độ ẩm thấp giúp giảm bệnh nấm và hỗ trợ đậu trái tốt. Nhiệt độ cao kéo dài làm giảm khả năng quang hợp và phát triển mầm hoa.
Cherry cần 700–1.500 giờ lạnh tùy giống. Nếu thiếu, cây sẽ ra hoa ít, lệch pha hoặc không ra hoa. Đây là lý do cốt lõi khiến cherry khó trồng ở vùng nhiệt đới.
Cherry có chu kỳ sinh học gồm ngủ đông, phá ngủ, ra hoa sớm, thụ phấn và phát triển quả trong điều kiện khí hậu mát và khô. Chu kỳ này phụ thuộc mạnh vào tín hiệu lạnh mùa đông.
Khí hậu Việt Nam nóng ẩm quanh năm, mùa đông ngắn và không đủ lạnh. Việt Nam thiếu hai yếu tố nền tảng: số giờ lạnh và mùa hè mát.
Nhiệt độ mùa đông tại phần lớn vùng của Việt Nam không xuống dưới 10°C đủ lâu. Độ ẩm cao làm cherry dễ mắc bệnh nấm, giảm tỷ lệ đậu trái. Mùa hè nóng khiến cây rụng lá, giảm tích lũy dinh dưỡng.
Thiếu giờ lạnh khiến cây gần như không ra hoa. Nắng nóng làm rụng hoa và quả non. Điều này khiến cherry không thể đạt năng suất đủ cho kinh doanh.
Cherry có thể sống ở các vùng mát như Đà Lạt, Sa Pa nhưng sinh trưởng yếu, tán lá kém ổn định. Mầm hoa phân hóa rất hạn chế.
Các mô hình thử nghiệm thường ghi nhận tình trạng ra hoa không đồng đều hoặc không ra hoa. Tỷ lệ đậu trái thấp, nhiều vụ chỉ dưới 5%.
Ngay cả khi có quả, năng suất thấp, quả nhỏ, chất lượng kém. Chi phí đầu tư cao khiến cherry không phù hợp để sản xuất thương mại.
Cherry là cây ôn đới, nền nhiệt cao của Việt Nam gây stress, giảm hoạt động sinh lý của cây.
Không đủ nhiệt độ thấp trong mùa đông khiến cherry không phân hóa được mầm hoa, dẫn đến không có trái.
Nhà vườn phải đầu tư nhà kính lạnh, che mát và hệ thống điều khiển vi khí hậu. Chi phí lớn nhưng hiệu quả thấp.
Các giống cherry low-chill đang được nghiên cứu nhưng chưa phù hợp khí hậu Việt Nam.
Nhà kính lạnh, tưới phun sương và điều khiển vi khí hậu có thể hỗ trợ cherry, nhưng chi phí cao, không phù hợp thương mại hóa.
Một số nơi đã thử nghiệm trồng cherry ở vùng cận nhiệt nhưng năng suất thấp. Cherry hiện chưa phải lựa chọn sinh lời cho nông hộ Việt Nam.
Nhóm cây này thích nghi tốt hơn tại các vùng núi cao Việt Nam, ra hoa ổn định và đạt năng suất cao.
Blueberry low-chill cho kết quả tích cực tại Lâm Đồng, giá trị thương mại cao và phù hợp khí hậu hơn cherry.
Việc chọn cây trồng cần dựa trên khả năng thích nghi và lợi nhuận thực tế. Các cây ôn đới đã chứng minh phù hợp sẽ là lựa chọn an toàn hơn.
Dựa trên nguồn gốc và đặc điểm sinh trưởng, trái cherry xuất xứ từ đâu là yếu tố quan trọng quyết định khả năng trồng tại từng khu vực. Cherry yêu cầu khí hậu lạnh nên không phù hợp với điều kiện nhiệt đới ẩm của Việt Nam. Trong tương lai, giống cherry thấp lạnh hoặc công nghệ vi khí hậu có thể mở ra cơ hội, nhưng hiện tại nông hộ nên ưu tiên các cây ôn đới dễ thích nghi hơn để đảm bảo hiệu quả kinh tế.
